Μαντινάδα

Μαντινάδα: Η λέξη είναι Ενετική (Matinada) και σημαίνει το νυχτερινό τραγούδι του έρωτα ή του ερωτευμένου. Την καντάδα. (Ίσως, όπως λένε οι γέροντες στην Κρήτη, να προέρχεται από την Ελληνική λέξη «Μαντάτα» που θα πει ειδήσεις.)
Ήδη από τον 13ο αιώνα χρονολογείται το πρώτο στιχάκι που μπόρεσαν οι ειδικοί να χαρακτηρίσουν ως μαντινάδα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι έχει την αρχή της στον αρχαίο Ελληνικό βίο. Συστηματική πάντως μελέτη που να δείχνει υπεύθυνα την παλαιότητα της μαντινάδας στην Κρήτη δεν έχει γίνει.
Για να χαρακτηριστεί ένα δίστιχο μαντινάδα πρέπει να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις:
1) Να είναι γραμμένο στην Κρητική γλώσσα.
2) Να έχει λογικό νόημα.
3) να διαθέτει ποιητικά στοιχεία, όπως πρωτοτυπία, ευρηματικότητα, φαντασία, αλληγορία και να δημιουργεί εικόνες.
Η μαντινάδα είναι ένα ποίημα σταθερής μορφής που ολοκληρώνεται σε δύο στίχους. Αυτό το είδος ποίησης είναι εύλογα πολύ δύσκολο, επειδή οι σκέψεις και το συναίσθημα πρέπει να εκφραστούν με πληρότητα μέσα σε ασφυκτικά όρια λέξεων. Οι χασμωδίες και οι επαναλήψεις λέξεων στην ίδια μαντινάδα πρέπει να αποφεύγονται. Αυτός είναι και ο λόγος που οι καλές μαντινάδες είναι λίγες.
Η μαντινάδα είναι η δημοτική ποίηση της Κρήτης, που δεν ζει στα βιβλία αλλά μέσα στο λαό, φυσική και απροσποίητη, αφού έρχεται από τη ζωή του, εκφράζει το χαρακτήρα του, την πνευματική του ανάπτυξη και το ήθος του, με φραστική δύναμη που αναβλύζει απ’ την κρυστάλλινη και πεντακάθαρη πηγή της γλώσσας, δίχως τίποτε το ψεύτικο και το περίτεχνο.
Μια απ’ τις σημαντικότερες κινητήριες δυνάμεις, που έδωσε ώθηση στη μαντινάδα και ακόνισε το μυαλό του Κρητικού για τη δημιουργία της, είναι ο συναγωνισμός. (Μονομαχίες λόγου με μαντινάδες στην «παρέα», στο γλέντι ή και στην καθημερινή κουβέντα.)
Τα περισσότερα απ’ τα παραπάνω στοιχεία ανιχνεύτηκαν και επιλεκτικά καταγράφηκαν, αποσπώμενα από το εξαιρετικό περιοδικό «Έρεισμα» (Τεύχος 5-6, Ιούλιος 1996) που εκδίδεται στα Χανιά από τον κύριο Χρήστο Μαχαιρίδη, γραμμένο από πλειάδα ικανότατων συνεργατών.
Αντιγράφω αποσπάσματα απ’ το σημείωμα του εκδότη, και αυθόρμητα σκέφτομαι πως κι η δική μας «Νέα Λευκάδα» μοιάζει (σαν Μούσα με ξεσκισμένο φόρεμα, που γυρνά αλλόφρονη μέσα στα δάση των καιρών) όπως το «Έρεισμα» των Χανίων.
Διαβάζουμε, λοιπόν, στην εισαγωγή:
«Θα πρέπει να αναχαιτίσω τους συμβιβασμούς μου. Να μάχομαι το χρόνο, οδόφραγμα στις διαδηλώσεις των αισθήσεων, που τουφεκίζει τη σκιά μου. Ν’ αγαπώ αυτή την πόλη και ν’ ανακαλύπτω με το χαμόγελο του ήλιου ανάμεσα στους γερασμένους δρόμους με τα ξεδοντιασμένα οδοστρώματα, τα ξυπόλητα πρωινά και τους λουλουδένιους καθρέφτες…
Δεν θέλω πια να γνωρίζω τα ονόματα των ανθρώπων που θέλουν να φαίνονται ως υπέρμαχοι του πολιτισμού, ενώ δεν είναι. –Περίπολα εμπάθειας στα πολιτιστικά μας δρώμενα. Ένας άθλιος εγωκεντρισμός παραμορφώνει τις προθέσεις τους και καταλήγουν να φλυαρούν με τη μοναξιά τους.
Εγώ θα εγκατασταθώ στην περιφέρεια της ομορφιάς.
Θ’ ανακαλύψω για άλλη μια φορά τον έρωτά μου για το λόγο και την τέχνη ξεφεύγοντας απ’ την πεζότητα της ζωής μου.
Θα λιποτακτήσω από το μέτωπο του κοινωνικού χρέους για χάρη τους ή θα παραμείνω μία σταγόνα μελάνης που στο λευκό κελί μου θ’ ασκητεύω».
Εγώ δεν έχω τίποτα να συμπληρώσω στα παραπάνω. Θα ‘θελα όμως, αφού ευλαβικά υποκλιθώμπροστά στην αδαμάντινη ποίηση αυτών των αστραφτερών δίστιχων που λέγονται μαντινάδες και κατ’ επέκταση δημοτικό τραγούδι, να δώσω ένα ηχηρό χαστούκι στην ματαιοδοξία όλων αυτών των ψευτοκουλτουριάρηδων ποιητών, στιχουργών, κριτικών, που λυμαίνονται τον πολύπαθο αυτό χώρο της τέχνης. Αντιγράφω, από το «Βήμα της Κυριακής» παρακαλώ, ένα απόσπασμα… ποίησης απ’ το βιβλίο «Μόνος κάτω απ’ τη νύχτα» του Λευτέρη Πούλιου: «Στιγμή της ευθύνης/ αιωρούμενη ανάμεσα πράξης και κολασμού/στη λεωφόρο του σφάλματος/ και της μετάνοιας./Ο κόσμος είναι μια φλυαρία». (Κρίνοντας ασφαλώς απ’ τον εαυτό του ο κύριος Πούλιος.) Αντιπαραβάλλω, στην …σύγχρονη ποίηση που παρουσιάζεται από την κορυφαία, ίσως, εφημερίδα της χώρας, μια μαντινάδα του Γιώργη Καράντζη (1945).
Στο μετερίζι τσ’ ανθρωπιάς και τση τιμής το χρέος, εκεί θα στέκω ν’ απαντώ κι ας είμαι ο τελευταίος!
Τα συμπεράσματα δικά σας.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ε. ΣΟΛΔΑΤΟΣ
Από την εφημερίδα “Τα Νέα της Λευκάδας“