Μαντινάδα

του Γιώργη Καράτζη

Ένα ιδιώνυμο ποιητικό είδος με βαθύτατες ρίζες και ευρύτατη απήχηση στον απλό κόσμο, εξακολουθεί και σήμερα να ευδοκιμεί στην Κρήτη παρουσιάζοντας μάλιστα μια θεαματική έξαρση. Το είδος αυτό δεν είναι άλλο από την μαντινάδα που παρ’ ότι απαντάται και σε άλλες περιοχές της νησιωτικής κυρίως Ελλάδος, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ενδημικό είδος της Κρήτης. Το γεγονός οτι η μαντινάδα αποτελεί δημοφιλή ποιητική έκφραση και συνδέεται με την εκπληκτική ευχέρεια που έχουν οι κάτοικοι του νησιού να την καλλιεργούν, δεν συνδέεται μόνο με την ευρήτατη διάδοση της αλλά συνοδεύεται και από τον ορατό κίνδυνο της κακοποίησης της. Στο σημείο αυτό προκειμένου να τεκμηριώσουμε μια τέτοια άποψη είναι αναγκαίο να παραθέσομε ορισμένες παρατηρήσεις για την ουσία της μαντινάδας. Η μαντινάδα λοιπόν δεν είναι απλά μια τυπική στιχουργική διαδικασία, ούτε κάποια τεχνική πρακτική που αξιολογείται με κριτήριο την ομοιοκαταληξία και τον φραστικό εντυπωσιασμό. Είναι πρωτίστως έκφραση ψυχής και καταστάλαγμα μιας μακρόχρονης εσωτερικής διαδικασίας που συναρτάται άρρηκτα με την προσωπική ευαισθησία, την έμπνευση και την υψηλή αισθητική. Με το δεδομένο αυτό, για να επανέθουμε στην προηγούμενη άποψη για τον κίνδυνο κακοποίησης, είναι πολύ πιθανόν να παρουσιάζονται ως μαντινάδες κακόγουστα και ευτελή στιχουργήματα που ως μοναδικό γνώρισμα έχουν την ανεπιτυχή ενίοτε ομοιοκαταληξία και την άκρατη φιλοδοξία του δημιουργού να καταγράψει την παρουσία του στο χώρο. Ενώ λοιπόν η μαντινάδα είναι μια καθορόαιμη ποιητική δημιουργία με όλες τις προυποθέσεις και τα χαρακτηριστικά της ποίησης τείνει πολλές φορές να μετατραπεί σε ένα αγοραίο λαικιστικό κατασκεύασμα που υπονομεύει την ίδια της την προσωπικότητα και παραπλανεί όσους δεν έχουν βαθύτερη και κυρίως βιωματική σχέση μαζί της. Απέναντι τώρα σε όλα αυτά εκείνο που αντισταθμίζει την αρνητική αυτή πραγματικότητα είναι το γεγονός οτι κάθε μέρα όλο και περισσότεροι πνευματικοί άνθρωποι επιδιώκουν να προσεγγίσουν τη μαντινάδα και να κατανοήσουν τη δομή και το πιο ουσιαστικό νόμα της. Αυτό βεβαίως θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα στην αποκατάστασή της σημασίας της, αλλά η ίδια της η επιβίωση θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από την δράση των αιθηματιών και ονειροπόλων της ανυπότακτης ακόμα ορεινής Κρήτης. Γιατί η μαντινάδα ευδοκιμεί κυρίως στα ορεινά διαμερίσματα του νησιού και αποτελεί προέκταση του ψυχισμού και συστατικό της πνευματικής συμπεριφοράς των κατοίκων αυτών των περιοχών. Σε διάθεση που ενυπάρχει στην πνευματική σφαίρα του Κρητικού και συνδέεται με την πολλαπλή και μακρόχρονη επαφή του κυρίως με τον Ερωτόκριτο του Β.Κορνάρου, η μαντινάδα βρήκε το φυσικό της καταφύγιο στην Κρήτη και σε αυτήν γνώρισε τις μεγαλύτερες δόξες της. Αν σήμερα παρουσιάζονται πολλοί αξιόλογοι εκπρόσωποι της μαντινάδας στα αστικά κέντρα του νησιού, δεν σημαίνει οτι αναιρείται η προηγούμενη άποψη. Κι αυτό γιατί μπορεί να βρίσκονται σωματικά στην πόλη αλλά μεταφέρουν μέσα τους τα βιώματα και την ολοζώντανη μνήμη της υπαίθρου. Αντλούν από την συσσωρευμένη μέσα τους εικονογραφία κι από την ανεξάντλητη δεξαμενή των παιδικών τους αναμνήσεων. Έτσι μέχρι να διατηρούνται ζωντανές οι εικόνες από μια κοινονική ζωή σε συνθήκες φυσικού κόσμου, θα παράγονται και μαντινάδες με τους όρους που γνωρίζουμε σήμερα (γ΄’ωσσα, συμβολισμοί, θεματολογία, αισθητική ύφος). Όταν θα ξεθωριάσουν οι εικόνες και η ζωή μας μέσα στους ρυθμούς της ομογενοποίσης θα είναι απόλυτα τυποποιημένη και ετεροκαθοριζόμενη, τότε και οι αντίστοιχες μαντινάδες, αν θα υπάρχουν ως είδος θα είναι προφανώς εντελώς διαφορετικές από τις σημερινές. Με άλλα λόγια δεν τα είναι μαντινάδες. Για την ώρα ωστόσο ας χαρούμε όσο γίνεται το φαινόμενο κι ας προσπαθήσουμε να το προφυλάξουμε από συμπτώματα προχειρότητας και κακομεταχείρισης και κυρίως από συμπτώματα προχειρότητας και κακομεταχείρησης και κυρίως να εμποδίσομε όλους εκείνους που με αυθάδεια λεηλατούν και διασύρουν την υπέροχη αυτή ποιητική έκφραση του τόπου μας. Με τις επιγραμματικές αυτές παρατηρήσεις, για ένα θέμα τόσο τεράστιο, επιχειρείται απλά μια υπόμνηση και μια πρόκληση ταυτόχρονα σε όσυς ασχολούνται καθ΄οποιονδήποτε τρόπο με την μαντινάδα να σκύψουν πάνω της με σεβασμό και αγάπη. Να διαμορφώσουν άποψη και να συμβάλλουν παραγωγικά στην επίτευξη μιας πραγματικής κάθαρσης και μιας ουσιαστικής αποκατάστασης.